Οι περιηγητές στην πόλη των Αλευάδων
Οι ταξιδιώτες και επισκέπτες της πόλης της Λάρισας έδειξαν το έντονο ενδιαφέρον τους ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι αμελητέες οι πληροφορίες που έχουμε από κείμενα περιηγητών που οδηγήθηκαν μέχρι εκείνο το δυτικότερο άκρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τους δύο προηγούμενους αιώνες, τον 17ο και τον 18ο αιώνα. Κατέγραψαν μέσα σε κείμενα διανθισμένα με πολλή ιστορία, εθνολογία και αρχαιολογία την Λάρισα, ως συναρπαστική με όλα τα θετικά και αρνητικά που έσερνε στο πέρασμα των αιώνων.
Μία πόλη, που ύστερα από πολλαπλές αποτυχημένες επαναστάσεις, που κράτησαν έναν αιώνα, κέρδισε το στοίχημα στην τελευταία και κατάφερε να δώσει στον λαό της την ικανοποίηση ότι υλοποίησε το όνειρο της ελευθερίας αξιοποίησε τον ιδρώτα αιώνων, χρωμάτισε ζωντανά την επιθυμία για το δικαίωμα στη ζωή και έδωσε ταιριαστή ποιότητα στα έργα των χεριών και του μυαλού.
Στο σύνολό τους οι περιηγητές είναι άτομα νεαρής ηλικίας, μορφωμένοι ταξιδιώτες, οι οποίοι επέλεξαν συνειδητά και για τους ίδιους τον από αιώνων τόπο προορισμού των επισκεπτών.
Το νεαρό και εύρωστο της ηλικίας τους, τους βοήθησε να υπερπηδούν τα πολλαπλά προβλήματα των επιδημιών που μάστιζαν τους κατοίκους των περιοχών του δυτικού αυτού άκρου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και τα προβλήματα που προέρχονταν από την κούραση των πολυήμερων ταξιδιών πάνω σε άλογα ή σε ελάχιστα άνετες άμαξες και μέσα από λασπωμένους δρόμους, πέτρινες στενές διόδους και ορεινά μονοπάτια.
Απεικόνιση του Πηνειού και της Κοιλάδας των Τεμπών
Το 1545 τυπώνεται στη Βασιλεία, στη λατινική γλώσσα, το έργο του Νικολάϊ Γκερμπελί «In descriptionem Graeciae Sophiani… Officina Ioannis Oporini, anno salutis humanae MD, XLV, Mense Septembri». Πρόκειται για την εισαγωγή στην περιγραφή της Ελλάδος από τον Σοφιανό. Εντυπωσιασμένος ο Γκερμπελί από κείμενα ιστοριογράφων για τον Πηνειό και τα Τέμπη δίνει στον Πηνειό την εικόνα πλωτού ποταμού, τον οποίο διασχίζουν μικρά και μεγαλύτερα πλοία.
Η φαντασία του προχωράει ακόμα περισσότερο κατά την περαιτέρω περιγραφή της κοιλάδας των Τεμπών, όπου αναφέρεται στα ήρεμα σαν λάδι νερά του Πηνειού, στα μικρά και μεγάλα πλοία που τον διατρέχουν μεταφέροντας πλήθος κόσμου, αλλά και στους ευτυχισμένους λουόμενους που απολαμβάνουν την δροσιά των υγιεινών νερών του. Στη συνέχεια, αναφέρεται στην ιστορία της Λάρισας όπως την διάβασε στα κείμενα των αρχαίων Ελλήνων και των Λατίνων συγγραφέων.
Χαρτογράφηση της Θεσσαλίας
Το 1660 εκδόθηκε στο Άμστερνταμ το βιβλίο του Γιόχαν Λάουρενμπεργκ (Johann Laurenberg) με τίτλο, Atlas Graecia Antiqua. Τον Λάουρενμπεργκ τον χαρακτήριζε περισσότερο ο σχεδιασμός χαρτών. Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο γνωστός ως χάρτης της Θεσσαλίας. Εκεί τοποθετεί την πόλη της Λάρισας όπου διαγράφεται η μουσουλμανική τους ετερότητα, με κάποια τζαμιά και κάποιους μιναρέδες, η χριστιανική τους ετερότητα, με τον τρούλο και τον σταυρό ως ένδειξη ύπαρξης χριστιανικής εκκλησίας, όπως επίσης και η μοναδική παρουσία του ποταμού, του Πηνειού, ο οποίος δρούσε καθοριστικά στην γεωγραφική ετερότητα της θεσσαλικής γης, την οποία ξεδιψούσε και έκανε να καρπίζει, αλλά και στην κλιματολογική ετερότητα της Λάρισας, όπου με το «πούσι» του, δημιουργούσε εκείνες τις καταπληκτικά ρομαντικές «μυωπικές εικόνες» πάνω από την ζωή των κατοίκων της πόλης και της υπαίθριου.
Αρχαία νομίσματα και πλούσιο παζάρι
Ο Πωλ Λούκας (Paul Lucas) πραγματοποίησε πολλά ταξίδια στην Ανατολή και στην Ελλάδα, (1714 -1717) υπήρξε ακούραστος ταξιδιώτης, άφοβος μπροστά στους κινδύνους, εμπορεύτηκε κοσμήματα και αρχαία νομίσματα. Φθάνοντας διαπιστώνει πως πρόκειται για μια πόλη με πλούσιο παρελθόν όπως έδειχναν τα ερείπιά της, χωρίς τείχος και με σπίτια κτισμένα από χώμα. Διαπιστώνει επίσης πως θα έπρεπε να είχε στο παρελθόν μεγαλοπρεπείς ναούς και παλάτια. Ονομάζει τη Λάρισα, Λάρζα, και μας στέλνει πίσω στις αρχές του 13ου αιώνα, όταν, κατά την διανομή των φέουδων της Θεσσαλίας, διορίσθηκε νέος αφέντης της πόλης τον Οκτώβριο του 1204 ο Λομβαρδός κόμης Γουλιέλμος Ντα Λάρσα. Ο Λούκας δίνει δυο ονομασίες στον Πηνειό, Σαλαμπριά και Λυκόστομο. Ο Λούκας χαρακτηρίζει την Λάρισα προνομιούχα λόγω της ευφορότατης πεδιάδας, αναφέρεται στην αγριότητα των Τούρκων και στην παρά ταύτα, επιμονή των Χριστιανών να διατηρούν την εμποροπανήγυρη δερμάτων, καθώς επίσης και στην ύπαρξη αγγλικού προξενείου, το οποίο προς όφελος της Αγγλίας έκανε τεράστιο εμπόριο σιτηρών προς όλο τον κόσμο με μεγάλα κέρδη.
Η μοναδική χριστιανική εκκλησία στην οποία αναφέρεται ο Λούκας είναι ο Αγ. Αχίλλειος με μητροπολίτη τον Παρθένιο Γ΄ από το 1688 - 1719. Στη Λάρισα η προσφορά νομισμάτων ήταν τόσο μεγάλη ώστε ο Λούκας άρχισε να διαλέγει, περιφρονώντας εκείνα, που απεικόνιζαν τον Φίλιππο και τον Αλέξανδρο διότι ήσαν ατελή και φθαρμένα και δεν μπορούσε να αντιγράψει την μορφή τους. Στη συνέχεια μας πληροφορεί πως άφησε τις σπασμένες επιγραφές ενώ προφανώς πήρε μαζί του ό,τι ήταν ακέραιο.
Ο πολυεθνικός χαρακτήρας της πόλης
Το 1803 και 1804 ταξίδεψε στη Θεσσαλία και επισκέφτηκε την Λάρισα ο Jacob Salomon Bartholdy. Εντύπωση στον περιηγητή προκάλεσε η παρουσία νέγρων, ανδρών και γυναικών που κυκλοφορούσαν στους δρόμους της πόλης κάνοντας ζωηρές κινήσεις με τα χέρια τους, ενώ οι μουσουλμανικές συνοικίες στην Λάρισα εκείνη την εποχή κατελάμβαναν μεγάλες εκτάσεις κι αυτό οφείλονταν στο γεγονός ότι και τα μουσουλμανικά σπίτια είχαν πολλά και ευρύχωρα δωμάτια.
Ανάμεσα στους κατοίκους της Λάρισας ο περιηγητής κατα γράφει και έναν μεγάλο αριθμό τσιγγάνων, τους οποίους οι Τούρκοι ονόμαζαν γύφτους, οι οποίοι ασχολούνταν με την σιδηρουργία αλλά συχνά έκαναν και χρέη μουσικών στις γιορτές των Τούρκων. Άλλωστε ήταν γνωστό ότι οι τουρκόγυφτοι οργανοπαίχτες και οι τουρκογύφτισσες χορεύτριες ήταν η προσφιλής διασκέδαση του Μπέη της Λάρισας. Ο Μπάρτολντυ αναφέρει επίσης και την ύπαρξη μιας ολόκληρης συνοικίας Εβραίων. Οι Εβραίοι, κατά τον περιηγητή, είχαν πλουτίσει επειδή ήταν ικανοί ράφτες και υποδηματοποιοί με αποτέλεσμα να υπάρχουν όμορφες εβραϊκές οικίες όπως εκείνη ενός Ισχάκ, την οποία οι κάτοικοι έδειχναν ως θαύμα αρχιτεκτονικής.
Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Αλβανοί, Αρμένιοι, Τσιγγάνοι, Άραβες και Αφρικανοί, αποτελούσαν ένα ετερόκλητο πολυεθνικό, πολύγλωσσο και πολυθρησκευτικό σύνολο που συνωστίζονταν στους δρόμους της Λάρισας δημιουργώντας ένα πολύχρωμο μωσαϊκό με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, Στην αγορά των τροφίμων, τον εντυπωσίασε η εικόνα της εκπληκτικής ευημερίας, της αφθονίας, καθώς η Λάρισα διέθετε εξαιρετικά κρέατα, βοδινά και αρνίσια, ψάρια κάθε λογής από τον Πηνειό και κυρίως χέλια, τρυφερά λαχανικά και νόστιμα φρούτα εκ των οποίων τα πεπόνια τα οποία βρήκε πιο νόστιμα και από εκείνα της Θήβας, που ήσαν ονομαστά σ’ όλη την Ελλάδα.
Το υπέροχο Λαρισινό ψωμί
Το 1811 ο John Galt επισκέφθηκε τη Λάρισα. Στην μικρή τουρκόπολη της Λάρισας ο Γκαλτ δείχνει να εντυπωσιάζεται από το Διοικητήριο, το οποίο κατά τη γνώμη του, ήταν το πιο επιβλητικό κτήριο δημόσιου χαρακτήρα που είχε δει στις μέχρι τότε περιηγήσεις του στην Ελλάδα. Σημειώνει μάλιστα πως βρισκόταν απέναντι από την γραφική πέτρινη πολυκάμαρη γέφυρα του Πηνειού. Η ύπαρξη του Διοικητη- ρίου ήταν απαραίτητη καθώς η Λάρισα συγκέντρωνε πολλές εξουσίες.
Δεν θα ήταν δυνατόν να μην αναφερθεί στο γεγονός ότι το νερό για κάθε χρήση μεταφερόταν στην πόλη από το ποτάμι με ασκιά και πως σ’ όλη την πόλη δεν υπήρχαν κρήνες. Είναι γνωστό πως την κοπιαστική και ανθυγιεινή αυτή δουλειά έκαναν οι σακάδες ή σακατζήδες.
Ο Γκαλτ αναφέρει επίσης τον δρόμο εκείνο, που κατοικείτο αποκλειστικά από Εβραίους, οι οποίοι ήσαν απόγονοι των προσφύγων της Ισπανίας και των οποίων τα σπίτια δεν έδειχναν ιδιαίτερη ευημερία, ενώ ήσαν επιδεικτικά χρωματισμένες οι επαύλεις των πλούσιων Τούρκων και «χελιδονοφωλιές » τα σπίτια των φτωχών κατοίκων της πόλης, τα οποία χτίζονταν με λάσπη και άχυρο.
Στους βρώμικους και λασπωμένους δρόμους της Λάρισας είδε και μια ευπρεπή άμαξα, οπότε και πληροφορήθηκε ότι ήταν δυνατόν να νοικιάσει ένα παρόμοιο όχημα, με την ημέρα, για το ταξίδι του στη Θεσσαλονίκη. Η αγορά ήταν κατάμεστη και τα τρόφιμα πάμφθηνα. Όσο για το λαρισινό ψωμί ο Γκάλτ το θεωρεί το καλύτερο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Τα αρχαιολογικά ευρήματα
Το 1846 ταξίδεψε από την Κοπεγχάγη στη Λάρισα ο J. L. Ussing. Κατά την επίσκεψή του στην Μητρόπολη ενθουσιάστηκε από το βραδινό φαγητό το οποίο περιελάμβανε τέσσερα καλομαγειρεμένα φαγητά που εκπροσωπούσαν επάξια την εξαιρετική θεσσαλική κουζίνα.
Κατά την αναζήτηση αρχαιοτήτων συνάντησε και κατέγραψε λεπτομερώς και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον σαρκοφάγους έξω από το τζαμί του Ομέρ Μπέη και μια ουράνια σφαίρα με τον ζωδιακό κύκλο, στο σημείο όπου βρισκόταν πιθανόν το αρχαίο γυμνάσιο. Μόνο ο Σκορπιός, ο Τοξότης και οι Ιχθύς ήταν σε καλή, σχετικώς, κατάσταση.
Η λατρεμένη από τους αρχαίους Θεσσαλούς Εκάτη, η τρίμορφη θεά γοήτευσε τον Ούσιγκ καθώς απεικονιζόταν όπως συνήθως, με τρεις γυναικείες μορφές που ακουμπούσαν με την πλάτη τους σε έναν κυκλικό κιονίσκο, και οι τρεις κρατούσαν μια δάδα στο αριστερό χέρι και στο δεξιό η μια κρατούσε δοχείο, η δεύτερη φιάλη και η τρίτη ακουμπούσε το χέρι της στο στήθος. Ήταν ντυμένες, με μακρύς διπλούς χιτώνες, οι οποίοι έπεφταν σε λεπτές και συμμετρικές πτυχώσεις και οι κομμώσεις τους ήταν παλιού τύπου βόστρυχοι, οι οποίοι έπεφταν μπροστά στο στήθος.
Η τρισευτυχισμένη Θεσσαλία
Σημαντικό για την ιστορία της Λάρισας είναι το κείμενο του Γάλλου Edouard Herriot ο οποίος επισκέφθηκε την πόλη μας το 1928. Η ομορφιά του Ολύμπου, οι κορυφογραμμές της Όσσας, και η Πίνδος αποτελούσαν την υπέρτατη ομορφιά εκείνες τις καυτές καλοκαιρινές ημέρες της επίσκεψης του. Την θεσσαλική γη, με τις καλλιέργειες των σιτηρών, των καπνών και τα υπέροχα δάση που την περιέβαλαν, την χαρακτηρίζει κίτρινο παράδεισο, και ξανθιά στέπα, που έτρεφε μια ράτσα ενεργητικών αλόγων. Κάτω απ’ τον καυτό ήλιο, η απέραντη πυρακτωμένη πλάκα, η τρισευτυχισμένη Θεσσαλία, έκανε τους ζωντανούς να κρύβονται, τις προβατίνες ν’ αποφεύγουν τη ζεστή καφετιά γη και να ζητούν προστασία μέσα στα καλάμια, τον σκαντζόχοιρο να ξεπροβάλει μέσα από τις πέτρες με τεντωμένα τα αγκάθια του, και τα μικρά μαύρα κοράκια να τριγυρίζουν και να κρώζουν.
